نویسنده: استاندارد وب ایران

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، حامد عسکری نویسنده کتاب “خال سیاه عربی” در ادامه روایت خود از سفر حج و نگارش سفرنامه‌اش گفت:

اگر مشرّف شدید مکه و مدینه، همت کنید کم بخوابید، شب‌ها شروع کنید قدم زدن؛ بالاخره در این هزاران قدمی که می‌روی یکی از قدم‌ها بر قدم رسول‌الله، امیرالمؤمنین، حضرت زهرا، امام رضا و حجةبن الحسن علیهم السّلام منطبق می‌شود.

اگر مشرّف شدید مدینه، یک بار تا کوه احد پیاده بروید، بلوار حمزه سیدالشهدا همان مسیری بوده است که حضرت صدیقه هر روز دست دو آقازاده‌اش(ع) را می‌گرفته و می‌رفته آنجا گریه می‌کرده است.

یک بار که قدم‌هایتان منطبق شود بس است و می‌فهمید چقدر نسخه اسلام شیعی، نسخه درستی است و چقدر دلارهای نفتی ممکنه تو را پوچ کند و برساند در تناقضی که حوله، حوله احرام است ولی باورت نمی‌شود جهان سرمایه‌داری حوله احرام می‌زند با برند دلچه‌گابانا، آدیداس، نایک، ورساچی و یکی بخر سه تا ببر و طرح تعویض و مسخره‌بازی‌هایی از این دست.

اگر حاجی هستی و این فیلم را در مکه می‌بینی؛ در ترافیک‌های مکه و بوق‌زدن‌ اتوبوس‌ها در تونل‌های منتهی به شعب ابی‌طالب منطقه عزیزیه یاد من بیفت یا اگر در خانه‌ات هستی و این فیلم را می‌بینی و دلت حج می‌خواهد الهی خدا به‌زودی نصیبت کنه؛ ولش کن اذیت‌تون نکنم…

 

 

.

انتهای پیام/+

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، خرمشهر برای ایرانی‌ها فراتر از نام یک شهر است، خرمشهر تکه‌ای از قلب ایران، در حافظه جمعی ایرانیان نماد مظلومیت، حماسه و مقاومت است، نماد جهان‌آرا و بهنام محمدی، نماد پل خرمشهر و آن پنج نفری که تا پای جان ماندند و امروز فقط یک عکس از آنها به یادگار مانده…  . بیشتر که فکر می‌کنیم، می‌بینیم خرمشهر نماد خیلی چیزهای دیگری است که در این سال‌ها کم‌کم در ذهن ما هویت آن را شکل داده.

روایت‌هایی که در سال‌های گذشته از این شهر در جنگ منتشر شده، نشان داد که سطرهای نانوشته از جنگ بیش از آن چیزی است که فکرش را می‌کردیم. خرمشهر در اکثر خاطرات دفاع مقدس، واسطةالعقدی است که قلب ایرانیان را، فارغ از زبان و مذهب و آیین، به یکدیگر پیوند می‌دهد.

انتشار «دا» به قلم سیده اعظم حسینی در دهه 80 روایتی نو از سقوط و فتح این شهر ارائه داد؛ روایتی که در آن یکی از دختران حاضر در خرمشهر، سیده زهرا حسینی، از اتفاقاتی گفت که حتی تصور آن برای خیلی از ما دشوار بود. هرچند پیش از این نیز کتاب‌هایی مانند «پوتین‌های مریم» به خاطرات زنان در خرمشهر پرداخته بود، اما می‌توان «دا» را سرفصل جدیدی نه تنها برای خاطرات زنان، که حتی برای خاطره‌نویسی جنگ به شمار آورد.

نویسنده توانسته به‌خوبی با استفاده از تکنیک‌های داستان‌نویسی، با حفظ اصالت خاطرات، روایتی ارائه کند که در ماه‌های نخست انتشار توجه بسیاری از هنرمندان، نویسندگان و مخاطبان عام را به خود جلب کند. «دا» در کنار این مزیت‌ها، با پرداختن به جزئیات بیشتر، دایره اطلاع ما را از افرادی که در خرمشهر ایستادند و تا پای جان مقاومت کردند، گسترش می‌دهد. دخترانی مانند صباح وطن‌خواه که خاطرات او نیز از جنگ در خرمشهر در کتابی با عنوان «صباح» به قلم فاطمه دوست‌کامی ما را با ابعاد تازه‌ای از جنگ در این شهر آشنا می‌کند.

وطن‌خواه از جمله نیروهای مردمی در خرمشهر بود که به واسطه فعالیت‌هایش در سطح شهر، خاطراتی از مکان‌های مختلف خرمشهر در بازه زمانی آغاز حمله عراق تا سقوط این شهر ارائه می‌دهد. خاطرات او از کوران جنگ در این شهر، روایتی است از سرنوشتی که جنگی ناخواسته بر سر مردم غیر نظامی آورده است. از سوی دیگر، وطن‌خواه به بیان این بخش از خاطرات اکتفا نکرده و روی دیگر سکه جنگ در خرمشهر را نیز به مخاطب امروز یادآوری می‌کند و آن، همدلی ایرانیان برای حفظ حریم مقدس خاک وطن است. 

حالا بعد از گذشت بیش از چهار دهه از شروع جنگ تحمیلی، جنگ چهره دیگری در تألیفات و کتاب‌های مرتبط با آن به خود گرفته است؛ دیگر جنگ تنها در میانه میدان روایت نمی‌شود؛ حالا چند سالی است که چهره شوم جنگ بر خانه‌ها و در میان خانواده‌ها روایت می‌شود. جنگ از پشت جبهه‌ها چهره مخوف‌تری دارد؛ جغد شومی که بر بام خانه‌ها نشسته و هر آن بال‌های گسترده خود را باز می‌کند و خانه‌ای را نشان می‌کند تا تنها خاطرات باقی بماند برای چند نفر باقی‌مانده از یک خانه.

کتاب «ساجی» از آن دسته از آثار است که می‌توان پیامدهای آغاز جنگ تحمیلی در خرمشهر را در آن یافت. کتاب، دربردارنده خاطرات نسرین باقرزاده، همسر سردار شهید بهمن باقرزاده، است که به قلم بهناز ضرابی‌زاده نوشته و از سوی سوره مهر به چاپ رسیده است. «ساجی» روایت‌گر جنگ تحمیلی با نگاهی انسان‌دوستانه است که از دوران کودکی نسرین باقرزاده در خرمشهر شروع شده و تا زمان جنگ در این شهر ادامه پیدا می‌کند؛ روزهایی که زنان شهر را ترک می‌کنند ولی مردها در خرمشهر مانده و از این شهر حفاظت می‌کنند. اما راوی این خاطرات در خرمشهر می‌ماند و در کنار همسرش جهت انجام ماموریت‌های نظامی  به شهرهای گوناگون همچون قم، ماهشهر و آبادان رفته و مدتی را در این شهرها زندگی می‌کند.

راوی «ساجی» روزها و شرایط سختی را می‌گذراند و در سال‌های پایانی جنگ دوباره به خوزستان باز می‌گردد تا اینکه در 29 فروردین 1367 همسرش سردار باقرزاده به شهادت می‌رسد. «ساجی»، نمایی است از خانواده‌ای اهل خرمشهر که جنگ به یکباره دل‌خوشی‌هایشان را دزدید.

آغاز جنگ در خرمشهر با گذشت زمان، ابعاد بیشتری از خود را نشان داد و با مهاجرت غیرنظامیان از خرمشهر به دیگر شهرهای جنوبی، وجه دیگری از خود را به نمایش گذاشت. مهاجرت‌های اجباری، گم شدن اعضای خانواده، بی‌خبری از یکدیگر، زندگی در شهرهای جدید و مشکلات متعاقب آن و … از جمله پیامدهای ثانویه جنگ بود که در کتاب‌های مختلفی می‌توان رد پایی از آن را دید. 

کتاب «زیر خط جنگ با دیگری»، نوشته تینا محمدحسینی خاطرات مهری فلاحی، از پرستاران شهر آبادان، را روایت می‌کند. این کتاب روایت زنی باردار است که علی‌رغم شرایط خاصش، تصمیم می‌گیرد در بیمارستان بماند و به فعالیت‌های خود ادامه دهد. فلاحی، نمونه‌ای از کادر درمان در جنگ تحمیلی است که ناخواسته درگیر تبعات جنگ می‌شود. در لابه‌لای سطرهای خاطرات او که از همان دوران در دفتر یادداشتش ثبت شده، می‌توان نکات قابل تأملی را یافت؛ از کودکی که جنگ او را بی‌سرپرست کرده بود تا کشته شدن پرندگان، از خواستگاری در بحبوحه جنگ تا اضطراب همسایگان خرمشهر از گسترش جنگ و … . 

انتشار خاطرات زنان از آغاز جنگ در خرمشهر و مقاومت مردمی در این شهر، در سال‌های اخیر وجه انسانی جنگ را پررنگ‌تر کرده و تبعات این جنگ را بر زندگی مردم عادی و غیر نظامی به تصویر می‌کشد. نمونه دیگری از این خاطرات را می‌توان در کتاب «روزهای بی‌آینه»، نوشته گلستان جعفریان دید. این کتاب که روایتگر خاطرات زنده‌یاد منیژه لشگری، همسر شهید لشگری، است روزهای زنی را به تصویر می‌کشد که 18 سال در انتظار بازگشت همسرش است و در این مدت با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کند. 

تمرکز بر ابعاد مختلف از جنگ تحمیلی، برگ جدیدی از خاطرات را پیش روی مخاطب امروز قرار داده است. با فاصله گرفتن خاطرات از خاکریزهای جنگ و روایت زندگی‌های مختلفی که تحت تأثیر جنگ قرار گرفتند، توانسته در این سال‌ها فضای جدیدی را وارد ادبیات دفاع مقدس کرده و مخاطبان نسل جوان را با خود همراه کند. روایتی زنانه از یک جنگ مردانه و گاه نامردانه، لحظاتی را می‌سازد که بسیاری از زنان این کشور آن را بارها و بارها با پوست و گوشت و استخوان خود درک کرده‌اند. وجه مشترک این خاطرات، فارغ از راوی آنها، نشان دادن نقش تأثیرگذار زنان در تغییر سرنوشت یک ملت است. زنان در این کتاب‌ها، شخصیت‌های کنشگر و فعالی هستند که با حضور در میدان، دست به انتخاب زده و به شخصیت پویایی تبدیل شده‌اند که بر محیط خود اثرگذارند.

خونین شهر با شهادت نیروها از اقصی نقاط مختلف کشور در سوم خردادماه فتح و از اشغال دشمن آزاد شد؛  حماسه‌ای که روزنامه گاردین چاپ انگلستان درباره آن نوشت: فتح خرمشهر یعنی سقوط آخرین و مهم‌ترین افتخار جنگی عراق که ایرانی‌ها با بازپس گرفتن آن، این برگ برنده را که به وسیله آن عراق می‌کوشید ایران را به پای میز مذاکره بکشاند، از دست بغداد ربودند.

برای بازگشت خرمشهر به آغوش میهن، تعداد چهار هزار و 577 نفر از شهدای سپاه و بسیج و هزار و 628 نفر از ارتش خون پاکشان را اهدا کردند؛ این تنها آمار شهدایی است که در عملیات الی بیت‌المقدس به ثبت رسیده‌ است. چه جان‌های پاکی که بی‌چشم‌داشت برای بازگشت این تکه از خاک وطن از همان روز نخست حمله عراق به ایران بر زمین ریخت و نامی از آنها در سطرهای اخبار و کتاب‌ها نیست: مستغنی از گل است مزار شهید عشق … .

انتهای پیام/

به گزارش خبرنگار فرهنگی تسنیم،کتاب «اصفهان عصر صفوی؛ سبک زندگی و ساختار قدرت، خوانشی دیگر از شرایط اجتماعی سیاسی دوره صفویه» نوشته زهره روحی به تازگی توسط انتشارات امیرکبیر به چاپ سوم رسیده است.

زهره روحی نویسنده این کتاب متولد 1334 است و به عنوان نویسنده و تاریخ پژوه شناخته می‌شود که پیش‌تر کتاب «تن‌بارگی در عصر صفویه» را هم منتشر کرده است. او نگارش «اصفهان عصر صفوی» را سال 1396 به پایان برد که سال 97 توسط انتشارات امیرکبیر چاپ شد و نسخه‌های چاپ دومش سال 1402 به بازار نشر عرضه شدند. به تازگی هم نسخه‌های چاپ سوم این اثر توسط ناشر منتشر شده‌اند.

این مولف می‌گوید درباره سبک و شیوه زندگی مردم اصفهان در دورانی که این شهر پایتخت صفویان بوده، اطلاعات زیادی داریم؛ همچنین درباره اصلاحات سیاسی شاه عباس و بازسازی‌هایش در اصفهان. اما درباره ماهیت الگوهایی که در دوران صفویان توسط قدرت و حاکمیت پادشاهان شکل گرفت، آگاهی چندانی بین مردم وجود ندارد. کارگاه مطالعاتی کتاب پیش رو هم روی همین موضوع خیمه زده است؛ یعنی الگوهای تعیین کننده سبک زندگی در اصفهان عصر صفوی.

همان‌طور که در عنوان فرعی کتاب به چشم می‌آید، این اثر «خوانشی دیگر» از موضوع مورد اشاره است و نویسنده در مقدمه اشاره می‌کند که داریوش شایگان در کتاب «در جستجوی فضاهای گمشده»، بدون بررسی شرایط اجتماعی، این ایده را پرورانده که طرح شهرسازی شهری مثل اصفهان دوره صفوی، نمی‌توانسته بدون آگاهی از صورت مثالی باغ بهشتی که همیشه منبع الهام هنر ایرانی بوده، ریخته شود. روحی می‌گوید پس از پایان مطالعه کتاب شایگان، ذهنش درگیر این معنا بوده است: چگونگی مناسبات اجتماعی و فرهنگی قدرت و نیروی انسانی در اصفهان عصر صفوی؛ شهری که به تعبیر شاعرانه شایگان، نمونه ای مثالی از صورت باغ بهشت بوده است.

روحی می‌گوید در کتاب «اصفهان عصر صفوی» رویکرد بینامتنی را انتخاب و تلاش کرده در برخی مواقع حداکثر استفاده را از مقایسه تطبیقی تاریخی بکند چون بر این باور است که زمانی می‌توان به طور نسبی به خود اجتماعی و اقتصادی و نحوه زندگی این «خود متعارف و سرنمونی» نزدیک شد که بتوان در همان عصر و زمانه نمونه هایی در مکان و سرزمینی دیگر با ساختار اجتماعی و اقتصادی متفاوت در اختیار داشت. به همین دلیل او از انگلستان عصر الیزابت اول و فرانسه دوران لویی چهاردهم یاری گرفته است. این نمونه‌ها علی رغم تفاوت‌های خود، به طور نسبی امکان سنجش را برای درک و مطالعه بهتر موقعیت فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی اصفهان سال‌های 1722-1598 میلادی فراهم می‌کنند؛ یعنی اصفهان عصر صفوی از طلوع تا غروبش.

کتاب پیش رو 4 فصل اصلی با عناوین «پراکندگی در قدرت و ثروت»، «تمرکز در قدرت و ثروت»، «سیمای اجتماعی و اقتصادی شهر اصفهان» و «سقوط و انحطاط صفویه».

هر فصل هم عناوینی را در خود جا داده است. در فصل اول مخاطب با این عناوین روبروست:

تاریخچه صفویان و ساختار ایلاتی آن تا قبل از سلطنت شاه عباس، «قزلباشان» نماد ساختار ایلاتی در سلطنت شاه اسماعیل و شاه تهماسب، اقتدار سیاسی و قضایی حکام در ایالت‌ها، تنش و ناآرامی های اجتماعی در دوران متقدم صفوی، تجارت و ثروت اندوزی در دوران متقدم، ناآشنایی و بی خبری از «حکومت ملی»، ستیز و نزاع قبایل با خود و شاه در دوران متقدم، ستیز صفویان با عثمانیان، نتیجه‌گیری فصل اول.

فصل دوم با نام «تمرکز در قدرت و ثروت» دربرگیرنده 6 عنوان است که به این ترتیب‌اند:

تجارت شاه تحکیم قدرت، «خاصه» (ابزار تحکیم قدرت و ثروت در حکومت شاه عباس اول)، تبانی کشاورزان و ماموران مالیاتی شاه، منزلت روحانی «پادشاه صفوی» و چندلایگی فضای فرهنگی و اجتماعی، «رضایت مندی» و عدالت شاهی (شاه عباس اول) در قلمرو عمومی، تقسیمات کشوری اصناف وظایف و موقعیت آن‌ها در ساختار سیاسی شهر.

رابطه شهر و روستا و تنش های شهری، اصفهان: خرده فرهنگ‌ها در بستر آزادی، «شاه» متولی «عرصه تفریحات» در قلمرو عمومی، علم و دانش و طب و درمان در عصر صفویه، سلطه خرافات در قلمرو عمومی و زندگی روزمره، اقتدار منجم باشی‌ها رمالان و فال‌گیران، هنر (قالی بافی و پارچه بافی؛ نقاشی، معماری و شهرسازی؛ موسیقی) و ادبیات (شعر) هم عناوین سومین فصل این کتاب هستند.

در چهارمین فصل کتاب هم مخاطب با 2 عنوان روبروست که عبارت‌اند از: قدرت در سایه: سررشته داری بعضی از روحانیان و متحدین اندرونی (خواجگان و زنان حرمسرا)، زوال حکومت صفویه.

همان‌طور که دیدیم، در فصل دوم «تمرکز در قدرت و ثروت»، بخشی با عنوان «تجارت شاه، تحکیم قدرت» قرار دارد که در بخشی از آن می‌خوانیم:

باید توجه داشت که چه پس از آن مقطع تاریخی (به طور کلی عصر صفوی)، و چه بعد و بعدتر از آن، به دلیل متفاوت بودن موقعیت و شرایط تاریخی ایران (به تعبیر عده ای «عقب ماندگی، از مسیر رشد سرمایه داری») در عصر صفوی با نظامی مواجهیم که به لحاظ اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، قدرت درک و شناسایی ساختارهای هدفمندانه دولت‌های اروپایی در حال تجربه سرمایه‌داری را نداشتند. به واقع تلقی آن‌ها از عرصه اقتصادی، در مقایسه با کشورهای اروپایی زمان خود بسیار ابتدایی بود؛ حتی شاه عباس اول به عنوان مترقی‌ترین پادشاه عصر صفویه و اصلاحات و گسستش از برخی روش‌های ایلاتی و رواج زندگی شهری همراه با گشودگی قلمرو عمومی به روی غیر نمی‌توانست آن را درک کند. زیرا لازمه درک و عمل بدان، عقب نشینی‌اش از قدرت مطلق و در عوض رشد طبقه تجار و پیشه‌وران شهری در سهیم کردن ثروت خود با آنان بود. حال آنکه طبق اسناد و مدارک، وی با این روش نوظهور در اروپا ناآشنا بود (احتمالا به دلیل مغایرت با پروژه سازوکار اقتدار خود) و ظاهرا تلاشی هم برای شناسایی آن نداشت.

به هر حال او کمترین درکی از کارآمدی قلمرو اقتصادی در عرصه‌های سیاسی نداشت (فی‌المثل تصاحب بازارهای کشورهای شرقی و رقابت با دولت‌های صاحب صنایع در جذب این بازارها). در عوض از آنجاکه همچون پادشاهان پیش از خود در سلسله صفوی، در عرصه اقتصاد از الگوهای سنت ایلاتی «ثروت اندوزی» تبعیت می‌کرد، این طور به نظر می‌رسد که می‌توان با اطمینان گفت مساله تجارت در عصر صفویان (به عنوان بخشی از قلمرو اقتصادی)، در گروی الگوهای دیرین و تاریخی به روش ایلاتی و عشایری بوده است: سرازیر کردن عموم ثروت و درآمد به خزانه سلطنتی؛ خزانه‌ای که از آن همچون دفینه‌ای استفاده می‌شد که بنا به سنت ایلاتی مملو از اجناس «قابل حمل» و نفیس، همچون سکه و یا ظروف طلا و یا جواهرات باشد.

هرچند که ناگفته نماند، بین سال‌های پایانی سلطنت شاه تهماسب و تثبیت قدرت شاه عباس، برای طبقه تاجر و بازرگان ایرانی و یا آن‌هایی که در آن ایام در ایران زندگی می کردند، فرصتی حاصل شد تا با آزاد شدن (حتی موقت) فضای تجاری از انحصار شاه و یا احیانا دربار وی، به ثروتی کلان دست یابند. اصلا بد نیست بدانیم که در دوران سلطنت شاه تهماسب، صرف نظر از جنگ قدرت بین قبایل قزلباش و همچنین بین آنان با شاه، بسیاری از کشمکش‌ها ضمن نارضایتی خان‌های محلی، ناشی از تجار و پیشه‌ورانی بود که مالیات سنگینی بر گردنشان بود. اما در این سال‌ها (هرچند کوتاه مدت)، طبقه تاجر و پیشه‌ور غیردرباری و غیروابسته به دربار، توانست از همان جزئی آرامشی که به دست آورده بود، در غیاب شاه و سایر رقبای انحصارگرش، از همان اندک آرامش نهایت استفاده را کند و به ثروت هنگفت دست یابد و همچون هر کنشگر فعالی که به امکان بروز ویژه خود دست یافته، اثر اجتماعی خود را در قلمرو عمومی بگذارد؛ که معمولا بهترین نشانه آن را می‌توان به طور عینی در قلمرو هنر یا ادبیات دید.

چاپ سوم کتاب «اصفهان عصر صفوی» با 252 صفحه، شمارگان 500 نسخه و قیمت 250 هزار تومان عرضه شده است.

انتهای پیام/