خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب _ جواد شیخ الاسلامی: محمدجواد شرافت، متولد ۱۳۶۰ و ساکن قم، از شاعران آئینی است که ارتباط خوبی با شاعران جوان دارد و در محافل ادبی زیادی به عنوان مهمان، کارشناس و شاعر حضور داشته است. از افتخارات ادبی او میتوان به برگزیده شدن در کنگرههای کشوری و داوری کنگرههای شعر، برگزاری دورههای آموزش و نقد شعر، طراحی و اجرای برنامه شبهای شعر حجره، مسئولیت واحد آفرینشهای ادبی حوزه هنری استان قم و دبیری انجمن شعر طلاب اشاره کرد. «خاک بارانخورده» تنها اثر مستقل از او است و کتابهای «همواره حسین (ع)» مجموعهرباعی عاشورایی، «حسن یوسف» گزیده شعرهای یوسف رحیمی، «از دیار روشنی» معرفی و گزیده شعر ولایی و «شبهای شعر حجره» گزیده شعرهای محافل ادبی در مدارس علمیه قم، به همت و انتخاب او منتشر شدهاند.
شرافت تا امروز چندبار در دیدار شاعران با مقام معظم رهبری حضور داشته و خود دو بار در این دیدارها شعرخوانی داشته است. به بهانه ماه مبارک رمضان و در ادامه پرونده «دیدار شاعران با رهبری»، سراغ محمدجواد شرافت رفتیم تا درباره این دیدار، مطالبات رهبری از شاعران، تأثیر این دیدار بر شعر آئینی و چند و چون حضور در این دیدار با او صحبت کنیم.
مشروح این گفتگو در ادامه میآید؛
* دیدار شاعران با مقام معظم رهبری نزدیک است و بسیاری از شاعران در انتظار برگزاری این دیدار سالیانه هستند. برای شروع گفتگو بگویید به نظر شما توجه رهبر انقلاب به شعر و انجام دیدارهای سالیانه با شاعران، چه تأثیری بر پیشبرد جریان شعر انقلاب داشته است؟
راجع به این موضوع خیلی صحبت شده است. اینکه شخص اول جهان اسلام و جهان تشیع اینقدر به شعر اهمیت میدهند، اتفاق خجستهای است که کمتر در جهان سراغ داریم. این اتفاق هم طبق سیره علمی و عملی معصومین (س) است که همیشه شعر را مورد تأیید و تأکید قرار میدادند. شعر به خاطر جنبه قوی رسانهای و تواناییاش در خدمت به اهداف والای انسانی و الهی، همیشه مورد حمایت اهل بیت (س) بوده است و حمایت مقام معظم رهبری از شعر و شاعران انقلاب هم در همین راستا است.
در کنار اهمیت شعر، اینکه مقام معظم رهبری شاعر و صاحب ذوق و نکتهسنج و ناقد چیرهدستی هستند، همچنین انجمن رفته و انجمن دیده هستند، بر میزان و کیفیت توجه ایشان به شعر میافزاید. همه میدانند که شعر علاقه شخصی مقام معظم رهبری است. این علاقه هم برای شاعران سبب برکت است و هم دیدار با شاعران برای خود ایشان هم یک تنفس و هوای تازهای بین دیدارهای سیاسی و حکومتی است. پیداست که این دیدار برای خود رهبری هم خیلی مورد علاقه است. اینکه این دیدار منظم و سالیانه با شاعران چقدر بر عملکرد مسئولان و تصمیمگیری نهادهای فرهنگی تأثیرگذار است، بحث دیگری است که باید به آن بپردازیم.
* مقام معظم رهبری در سالهای مختلف مطالباتی را از شاعران و مسئولان مرتبط با حوزه شعر و فرهنگ داشتهاند. آیا مطالبات رهبری در حوزه شعر به خوبی پاسخ داده شده است؟ مثلاً تأکید ایشان بر سرودن شعرهای مناجاتی و بر اساس ادعیه یا شعر واکنش سریع و… چقدر مورد توجه شاعران بوده است؟
مطالبات مقام معظم رهبری در چند زمینه بوده است. یکی راجع به شعر است و اینکه شعر چگونه باشد. مثلاً ایشان گفتند «خوب است شعر برگرفته از مضامین ادعیه باشد» و به مرحوم بهجتی شفق اشاره کردند که از شاعران روحانی ما هستند. شاعری همچون آقای یوسف رحیمی وقتی تأکید مقام معظم رهبری بر شعر نیایشی را میبیند، مصمم میشود که سراغ ادعیه برود و چندسال نمونههای خوبی از همین شعر ارائه میکند. در دیدار شاعران آئینی بود که ایشان چند رباعی خواند که دریافت شاعرانهای از دعای ابوحمزه ثمالی بود. مقام معظم رهبری هم دوباره تأکید کردند دریافت مضامین از ادعیه خیلی مهم است. در ادامه همین آقای رحیمی کتابی به نام «دوستت دارم» منتشر کرد که از پنج دعای مهم، دریافتهای خودش را در قالبهای مختلف ادبی بیان کرده است. اتفاقاً این کتاب به دست مادحان اهل بیت (ع) رسید و هم اکنون میبینیم خیلی از مناجاتخوانهای ما از این کتاب استفاده میکنند و این اتفاق خوبی است.
* یکی از تلاشها در پاسخ به منویات مقام معظم رهبری در این موضوع، برگزاری کنگره شعر مواهب بوده است. این کنگره توانسته اتفاق نویی در این حوزه رقم بزند؟
تا امروز هفت دوره از جشنواره مواهب برگزار شده است. در این جشنواره از ادعیه مختلف استفاده میکنند و هر سال بر یکی از دعاها تمرکز دارند. شاعران بر اساس آن دعا شعر مینویسند و من فکر میکنم تا امروز خروجیاش خوب بوده است. این شعرها هم به دست مخاطبان شعر نیایش رسیده و هم در دیدار رهبری خوانده شدهاند. ولی برای اینکه حق ادعیه را در شعر ادا کنیم، هنوز خیلی راه داریم.
نکتهای که مقام معظم رهبری سال گذشته مطرح کردند، این بود که حافظه جمعی ما دارد از شعر خالی میشود و باید برای این فکری کرد * داشتید درباره مطالبات رهبری از شاعران صحبت میکردید.
بله. بعضی مطالبات راجع به خودش شعر است ولی بعضی مطالبات ایشان راجع به شاعر است. اینکه شاعر موضعمند و بی طرف نباشد، یکی از نکاتی است که بارها بیان کردهاند. ما در همین نسل اخیر شاعرانمان، شاعران زیر چهل سال، میبینیم که چقدر شاعر خوب و درجه یک و دغدغهمند داریم که در حوزههای مختلف شعر نوشتهاند. شاهد آن هم یک سال و نیم اخیر است که شاعران ما خیلی خوش درخشیدند و در حمایت از مردم فلسطین و جبهه مقاومت موفق بودند. این نشان میدهد شاعران به خواسته رهبری به خوبی پاسخ دادهاند و بیطرفی را انتخاب نکردهاند.
مطالبه بعدی ایشان فراتر از شعر است. ما شعر خوب و شاعر خوب تربیت کردیم و شعر خوب هم خلق کردیم. آیا این شعرها به دست مخاطب میرسد؟ نکتهای که سال گذشته در کنار نکات فراوان دیگر مطرح کردند، همین بود. ایشان فرمودند حافظه جمعی ما دارد از شعر خالی میشود و باید برای این فکری کرد. این خیلی مهم است. الان رسانهها، فضای مجازی، نهادها، ادارات، ما شاعران و تک تک ما برای جملهای که ایشان فرمودند چه کار کردهایم؟ من خودم در این یک سال دعوت هر برنامه تلویزیونی که احساس کردم حضورم میتواند به این حافظه جمعی ادبی کمک کند قبول و در آن شرکت کردم.
باید ببینیم تصمیمگیرندگان ما برای این دغدغه چه کار کردهاند؟ البته کارهایی مثل برنامه سرزمین شعر انجام شده، یا در بعضی از برنامهها از حضور شاعران استفاده شده است، اما خیلی بهتر از این میتوان کار کرد.
با تعریفی که استاد مجاهدی از شعر آئینی دارند، شعر آئینی گستره خیلی وسیعی دارد. با این تعریف هر شعری که به ارزشهای الهی و انسانی میپردازد، شعر آئینی است. دین ما یک دین تکبعدی نیست که فقط برای عبادت و برای محبت به اهل بیت (ع) آمده باشد؛ بلکه یک دین جامع است که مربوط به زندگی است * از نکات جالب توجه درباره این دیدارها، توجه خاص رهبری به شعر آئینی است که دو دیدار مجزا برای شاعران آئینی هم در نظر گرفتند. شما از کسانی هستید که در دیدار ایشان با شاعران آئینی هم حضور داشتید و شعر خواندید. توجه مقام معظم رهبری به شعر آئینی چقدر به رشد شعر آئینی کمک کرده است؟ ایشان در این دیدارها بر روی چه نکاتی در شعر آئینی توجه و توصیه داشتند؟
صحبتهای مقام معظم رهبری درباره شعر آئینی را دیدارهای مختلف شنیدهایم. یکی از آنها همین دیدار نیمه ماه مبارک رمضان است که بخشی از شعرهایی که در آن خوانده میشود شعرهای آئینی است. البته با تعریفی که استاد مجاهدی از شعر آئینی دارند، شعر آئینی گستره خیلی وسیعی دارد. با این تعریف هر شعری که به ارزشهای الهی و انسانی میپردازد، شعر آئینی است. دین ما یک دین تکبعدی نیست که فقط برای عبادت و برای محبت به اهل بیت (ع) آمده باشد؛ بلکه یک دین جامع است که مربوط به زندگی است، لذا هر چیزی که به زندگی مومنانه ما کمک کند، شعر آئینی است. با این تعریف یک شاخه از شعر آئینی شعر ولایی و شعر اهل بیتی است، یک شاخهاش میشود شعر توحیدی، یک شاخهاش میشود شعر پایداری و مقاومت، یک شاخهاش شعر پندیات و اخلاقی، حتی عاشقانههای نجیبی که برای خانواده و همسر و مادر و… سروده میشوند.
رهبر معظم انقلاب هم در دیدار ماه مبارک رمضان، هم دیدار با شاعران آئینی که دو بار برگزار شد و هم در دیدار با مادحان اهل بیت و ذاکران آل الله (ع) در روز تولد حضرت زهرا (س)، راجع به شعر آئینی نکات فراوانی گفتهاند. انصافاً این بیانات هم از نظر کیفی و هم از نظر کمی، خیلی هم تأثیرگذار بوده است. مثلاً ایشان راجع به موضوع حضرت خدیجه (س) تأکید کردند و حالا میبینیم دوستان شاعر چراغ این نوع شعر را در محفلهای مختلف روشن کردهاند و با تأکید رهبری کتابی هم با موضوع حضرت خدیجه (س) منتشر شده است. یکی دیگر از موضوعات مورد تأکید ایشان شعر وحدت است که موضوع خیلی مهمی است و ما از آن غافل بودیم. شما چند شعر خوب درباره وحدت میتوانید از شاعران خوب در قرون مختلف مثال بزنید؟ به لطف انقلاب اسلامی و دغدغهای که حضرت امام و رهبری عزیز دارند، موضوع شعر وحدت جدی گرفته شده و آثار زیادی در این باره نوشته شده است. فقط سه شعر با موضوع وحدت در دیدار با رهبری خوانده شده که یک بار خود من خواندم، یک بار آقای صادق آتشی و یکبار هم آقای رضا نیکوکار. جالب اینکه هر سه بار رهبری تأکید کردند شعر وحدت شعر مهمی است و شاعران باید به این موضوع بپردازد. اینها از برکاتی است که این جلسات داشته است. باید گفت هر سال موضوع، موضع و وضعیت شعر آئینی ما با نکات دقیق ایشان هم تقویت میشود، هم پربارتر میشود.
* خاطرهای از شعرخوانیتان در حضور رهبری دارید؟ ممنون میشوم خاطره اولین شعرخوانی یا اولین حضورتان در این دیدار را تعریف کنید.
من چندبار توفیق حضور و شعرخوانی در دیدار شاعران با رهبری را داشتهام، اما اولین حضور برای هر شاعر جوانی خاص است. او میداند که کوپناش یک بار است و ممکن است فقط یکبار بتواند در محضر ایشان شعر بخواند، به همین خاطر دوست دارد شعری را که خودش دوست دارد بخواند. سال ۸۷ به من گفتند شما هم قرار است شعر بخوانی و یک شعر عاشقانه از من انتخاب کرده بودند؛ «در حس و حال عشق زلال تو حل شدن / یعنی که قطرهوار به دریا بدل شدن». وقتی گفتم حوزه شعر من شعر اهل بیتی است و شعر آئینی است، گفتند باید یک شعر عاشقانه خوب هم اینجا خوانده شود و همین شعر هم باید خوانده شود.
* یعنی شعرِ انتخابی خود شما این شعر نبود؟
بله. آن سالها خیلی سخت میگرفتند و دوستان برگزارکننده و مدیریت جلسه میگفتند هرکس شعری غیر از شعر انتخابی بخواند، میکروفون را قطع میکنیم. من هم آدم مطیعی هستم و معمولاً مخالفت نمیکنم. خلاصه اینکه آن سال به لطف شعرخوانی طولانی بعضی دوستان و رعایت نکردن وقت و رعایت نکردن شعر انتخابی، وقت به من نرسید. سال بعد که سال ۸۸ بود، به من نگفتند چه شعری بخوان، فقط گفتند بخوان. من هم طبق علاقه خودم شعری را که به حضرت امیرالمومنین (ع) تقدیم شده بود خواندم. شعر را خواندم و مورد تفقد ایشان هم واقع شد. چند سال بعد هم دوباره توفیق شد در دیدار شاعران آئینی با ایشان شعر بخوانم و این دفعه شعر وحدت را خواندم که نگاهی به سیره عملی حضرت مولا (ع) در موضوع وحدت اسلامی است. وقتی این شعر را خواندم، ایشان دوباره بر موضوع وحدت تأکید کردند و گفتند جزو موضوعات ضروری است که شاعران باید به آن توجه کنند.
حتی شاعرانی که موضع انقلابی ندارند هم دوست دارند در این دیدار حضور داشته باشند. همچنین کسانی که شاعر نیستند به من مراجعه میکنند و التماس میکنند که ما دوست داریم در این دیدار باشیم. بعد که میپرسم مگر شما شاعر هستید، میگویند نه! ولی بیشتر کسانی که دوست دارند در این دیدار حضور داشته باشند، درک محضر رهبری برایشان خیلی مهم است * هرسال تعداد خیلی کمی از شاعران در این دیدار حضور دارند و شعر میخوانند و خیلی از شاعران جوان که این توفیق را پیدا نمیکنند، ناراحت و حتی ناامید میشوند. شما به عنوان کسی که سالها از دور و نزدیک این دیدار را دنبال میکنید، بگویید حضور و شعرخوانی در این دیدار چقدر روی شعر شاعران جوان تأثیر دارد؟
اولاً علاقهمند برای دیدار زیاد است. علاقهمند که میگویم لزوماً شاعران انقلاب نیستند. حتی شاعرانی که موضع انقلابی ندارند هم دوست دارند در این دیدار حضور داشته باشند. همچنین کسانی که شاعر نیستند به من مراجعه میکنند و التماس میکنند که ما دوست داریم در این دیدار باشیم. بعد که میپرسم مگر شما شاعر هستید، میگویند نه! ولی بیشتر کسانی که دوست دارند در این دیدار حضور داشته باشند، درک محضر رهبری برایشان خیلی مهم است. قرار گرفتن در آن فضای صمیمی آرزوی خیلیها است و این افراد هم واقعاً به رهبر انقلاب علاقه قلبی دارند و به همین خاطر خیلی اصرار میکنند. اما بُعد دیگر این قصه، دعوت کنندگان هستند و وظایفی که دعوت کنندگان دارند. هر سال حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ نفر دعوت میشوند و حدود ۲۵ تا ۳۰ نفر شعر میخوانند. اینکه امسال چه کسانی دعوت شوند و چه کسانی شعر بخوانند، نکته خیلی مهمی است. انتخاب شاعران در طول این سالها فراز و نشیبهای زیادی هم داشته است. بعضی از سالها واقعاً به هیچ عنوان قابل دفاع نبوده است و بعضی از سالها اتفاقات بهتری رقم خورده است.
من چندبار توفیق حضور در این دیدار را داشتهام، ولی بعضی سالها هم دعوت نشدهام. مثلاً چند سال در حوزه هنری قم و دفتر آفرینشهای ادبی حضور داشتم ولی دعوت نمیشدم. منتها واقعاً راضی بودم، چون میگفتم قبلاً شرکت کردهام و شعر هم خواندهام، بهتر است که حالا نوبت به شاعر دیگری برسد. واقعاً از اینکه نوبت به دیگر دوستان شاعر برسد خوشحال بودم، اما وقتی دیدار برگزار میشد میفهمیدیم سی چهل نفر از کسانی که شاعر نیستند هم در دیدار حضور دارند. این واقعاً آزاردهنده بود که به جای شاعران کسانی حضور داشتهاند که شاعر نیستند. این نکتهای است که قابل کتمان نیست، ولی چند سالی است که دوستان حوزه هنری روند دیگری برای انتخاب شاعران در نظر گرفتهاند که به عدالت نزدیکتر است. آقای عرفانپور در دو سه سال گذشته یک بانک اطلاعاتی از ده پانزده سال اخیر تشکیل داده و اسم تمام شاعرانی که در این سالها در دیدار حضور داشته و شعرخوانی داشتهاند، در این بانک ثبت شده است. با این روند، اسم هر شاعر به راحتی قابل جستجو است و مشخص میشود چه کسی چندبار شرکت کرده و شعر خوانده و چه کسی اصلاً حضور نداشته و شعر نخوانده است. این دغدغهای است که شاعران از سالهای دور داشتند و فکر میکنم حالا به آن توجه شده است.
* یکی از خواستههای شاعران در سالهای گذشته همین بود که حضور و شعرخوانی در این دیدار، قانون و قاعده مشخصی پیدا کند و توفیق حضور برای همه شاعران فراهم شود.
دقیقاً. این روند کمک میکند کسانی که استحقاق حضور در این جلسه را دارند انتخاب شوند و نادیده گرفته نشوند. در کنار اساتیدی که اعتبار شعر انقلاب هستند و هر سال باید حضور داشته باشند، شاعران جوان و خوب و فعالی که هرچندسال یکبار باید حضورشان را ببینیم، شاعران دیگری هم هستند که این حق را دارند بعد از سالها اشتغال به شعر و شاعری در این جلسه حضور داشته باشند. احساس میکنم این روند در حال اصلاح شدن و روند آن در حال بهبودی است.
شاعران جوان و خوب زیادی میشناسم که به ما مراجعه میکنند و میگویند چه کار کنیم که به دیدار شاعران با رهبری دعوت شویم؟ من به آنها میگویم سعی کنید قوی شوید. روی شعر کار کنید، نه روی روابط عمومی. شعرتان آنقدر قوی باشد که خود به خود دیده شود. به قول آن دوستمان «خوب است که شاعر شهرت مکتوب داشته باشد»؛ یعنی خوب است که شاعر به واسطه شعرش دیده شود * با اینهمه خیلی از شاعران جوان دوست دارند در این دیدار حضور داشته باشند. پیشنهاد شما چیست؟ معمولاً در جواب کسانی که مراجعه میکنند چه میگوئید؟
شاعران جوان و خوب زیادی میشناسم که به ما مراجعه میکنند و میگویند چه کار کنیم که به دیدار شاعران با رهبری دعوت شویم؟ من به آنها میگویم سعی کنید قوی شوید. روی شعر کار کنید، نه روی روابط عمومی. شعرتان آنقدر قوی باشد که خود به خود دیده شود. به قول آن دوستمان «خوب است که شاعر شهرت مکتوب داشته باشد»؛ یعنی خوب است که شاعر به واسطه شعرش دیده شود. مثلاً من آقای زرنقی را اصلاً ندیدهام، ولی در این سالها بعد از قصه زن زندگی آزادی و بعد از قصه طوفان الاقصی، هر از گاهی شعر ایشان را خواندهام و بعضی از شعرهایشان را هم خیلی دوست دارم. ممکن است خیلیها خانم عارفنژاد را به چهره ندیده باشند ولی ایشان آنقدر شاعر خوبی است و آنقدر شعر خوب نوشته است که بسیاری از افراد ایشان را میشناسند. این شاعران نه لابی کردهاند، نه دم کسی را دیدهاند؛ بلکه به واسطه شعرشان دیده شدهاند. به دوستان جوان عرض میکنم روی شعرتان تمرکز کنید؛ اگر مستحق دیدار باشید، حتماً دعوت میشوید. اگر شعر شما خوب باشد، نمیتوانند شما را نبینند.
کسانی که افراد را انتخاب میکنند، مدلشان این نیست که بگویند این فرد را کنار بگذاریم. ممکن است گاهی وقتها حواسشان نباشد و حتی بعضی از سالها به صورت ناخواسته کوتاهیهایی هم کرده باشند، اما اینطور نیست که با کسی مشکل شخصی داشته باشند و او را کنار بگذارند. اگر شعر شاعر خوب باشد، دعوت میکنند. فکر میکنم از بزرگترین برکات این دیدار همین است که شاعران جوان برای حضور در دیدار، شعرشان را تقویت کنند. شاعر از پله چهارده بیاید و روی پله نوزده بایستد. من از این دست شاعران فراوان دیدهام. شاعران جوانی هستند که با همین نیت شعرشان را تقویت کردهاند و بعداً در همین دیدار شعرخوانی کردهاند.
* پیشنهاد دیگری هم به شاعران جوان دارید؟
شاعر درجه اول باید قوی شود. در درجه دوم باید ظهور و بروز به اندازه داشته باشد. مثلاً فرض کنید من دارم شاعران را برای دیدار انتخاب میکنم؛ کجا باید این شاعر را ببینم و شعرش را بشناسم؟ حضور به اندازه در کنگرهها و محافل معتبر کشوری کمک میکند که شعر شما دیده و شنیده شود. البته شعر اگر قوی باشد، واقعاً در دخمه تنهایی شاعر نمیماند و دست به دست میشود؛ به خصوص که الآن فضای مجازی کار را برای شاعران راحت کرده است. ولی حضور در این محافل ادبی شاخص و برجسته، کمک میکند که شعر شما دیده شود و شاعران و اساتید با شعر شما آشنا شوند. خود من به واسطه حضور در یکی از همین کنگرهها بود که برای اولینبار به دیدار دعوت شدم. سال ۸۴ کنگره دفاع مقدس در طلاییه برگزار میشد. ما شعر خواندیم، بعد من و عباس محمدی با هم بیرون آمدیم تا خاک مقدس طلاییه را زیارت کنیم. آقای عباس براتیپور که خدا رحمتش کند، آن سالها جزو تصمیمگیرندگان دیدار بودند. ایشان ما را دیدند بعد از سلام و علیک گفتند شما دو نفر تا حالا به دیدار دعوت شدهاید؟ گفتیم نه. گفتند پس امسال دیدار دعوت هستید. همین دیدار در حاشیه کنگره دفاع مقدس باعث شد که ما سال ۸۴ در اتاق کوچکی که دیدار در آن برگزار میشد، حضور داشته باشیم و برای اولینبار محضر رهبری را درک کنیم. به همین خاطر من ظهور و بروز به اندازه را تأیید و تأکید میکنم و امیدوارم شاعران جوان با تقویت شعرشان بتوانند در این دیدار شریف و دوستداشتنی و صمیمی حضور داشته باشند.
پیش از این در قالب همین پرونده گفتگویی با حجت الاسلام جواد محمدزمانی و شهاب مهری داشتیم که مشروح آن در پیوند زیر قابل دسترسی و مطالعه است:
* «مطالبات رهبرانقلاب در حوزه شعر توسط مسئولین محقق نشده است»
* «شعر خانوادهمحور موجب رضایت مقام معظم رهبری است»
منیع: خبرگزاری مهر
